Page 14 - 882154_geografia 7 pilot podrecznika

Wpływ ruchów górotwórczych na ukształtowanie powierzchni

Przyczyną powstawania gór są procesy zachodzące w głębi Ziemi – ruch płyt
litosfery. Tam, gdzie płyty nasuwają sie na siebie, zachodzą procesy, które na-
zywamy fałdowaniem i wypiętrzaniem skał, a góry powstałe w ich następstwie
– górami fałdowymi (il. 1.8A). Najwyższe góry Europy (Alpy) oraz naj-
wyższe góry Polski (Karpaty) zostały wypiętrzone na skutek napierania płyty
afrykańskiej na płytę eurazjatycką. Prędkości i kierunki przemieszczania się
1.7 W Alpach lodowce górskie płyt litosfery są zmienne. W taki sposób można wyjaśnić istnienie okresów
występują współcześnie górotwórczości, czyli orogenez w dziejach Ziemi. Większość nazw orogenez
pochodzi od nazw gór powstałych w trakcie ich trwania. Orogeneza kale-
dońska wzięła swoją nazwę od Gór Kaledońskich w Szkocji, orogeneza
hercyńska – od gór Harz w Niemczech, a orogeneza alpejska – od Alp.
Rzeźba wysokogórska Tatr czy Alp powstała nie tylko pod wpływem we-
wnętrznych procesów geologicznych (fałdowania), ale także procesów geolo-
gicznych działających od zewnątrz, głównie wskutek erozji, czyli procesów
Erozja – proces niszczenia niszczących powierzchnię terenu (przez mróz, wiatr i wodę). Erozja była
powierzchni terenu m.in. przez wodę, najintensywniejsza wtedy, gdy w górach występowały lodowce górskie. To
wiatr, słońce, działalność organizmów. wówczas Tatry Wysokie, zbudowane z twardych granitów, uzyskały współcze-
sne rysy: strome stoki, ostre szczyty, urwiste wierzchołki (czyli turnie).
Kiedy procesy zewnętrzne – zarówno procesy niszczące (erozja), jak

Akumulacja – proces gromadzenia i budujące (akumulacja) – trwają bardzo długo, góry stają się coraz niższe,
materiału skalnego przez siły aż w końcu ich powierzchnia się wyrównuje (il. 1.8B). Tak było z Sudetami
zewnętrzne np. wodę, lód, wiatr. w Polsce. Powstały one w orogenezie hercyńskiej, a na początku orogenezy
alpejskiej były już niewidoczne w krajobrazie. Naciski ze strony wypiętrza-
jących się Karpat w orogenezie alpejskiej spowodowały, że obszar Sudetów
uległ odmłodzeniu, tzn. doszło do ponownego utworzenia gór. Nastąpiło to
wskutek rozcięcia terenu uskokami (liniami spękań), wzdłuż których wydźwi-
gnęły się niektóre bloki skalne – utworzyły tzw. zręby (np. współczesne Karko-
nosze), a inne obszary się obniżyły (Kotlina Jeleniogórska, Kotlina Kłodzka).
Takie góry nazywamy górami zrębowymi (il. 1.8C).

Fałdowanie Erozja (niszczenie rzeźby) Odmładzanie rzeźby

A B C
Nasuwanie płyt litosfery powoduje, że Erozja, czyli niszczenie powierzchni ziemi Kiedy płyty litosfery naciskają na sztywne
plastyczne skały (osady), które znajdują wskutek działania np. wód płynących skały, nie ulegają one fałdowaniu, lecz
się między nimi fałdują się (wypiętrzają). i wiatru. Jest to proces trwający wiele pękają wzdłuż uskoków. Część skał
Powstają góry fałdowe. milionów lat, prowadzi do wyrównania przesuwa się do góry (zręby), inne – opadają
powierzchni ziemi. w dół (zapadliska tektoniczne). Powstają
góry zrębowe.
1.8 Powstawanie gór fałdowych (A), zrównywanie rzeźby wskutek procesów erozji (B) i powstawanie gór zrębowych (C)

12

13.03.2020 14:21:16
0313_881425 _geografia_kl7.indd 12
0313_881425 _geografia_kl7.indd 12 13.03.2020 14:21:16