Page 16 - biologia klasa 5
P. 16
Najważniejsze substancje budujące organizmy
Prawidłowe działanie komórek, jak i budowanych przez nie organizmów, wymaga dostarczania substancji
służących m.in. jako budulec lub źródło energii. Do podstawowych związków chemicznych występu-
jących w organizmach należą: białka, cukry, tłuszcze, kwasy nukleinowe, woda i sole mineralne (il. 1.7).
Kwasy nukleinowe występują w organizmach w niewielkiej ilości,
za to odgrywają bardzo ważną rolę; są podstawowym materiałem
genetycznym – zawierają informacje dotyczące budowy komórki
oraz instrukcję jej działania.
Cukry stanowią w organizmach podstawowe źródło energii (np.
glukoza), a ponadto są materiałem zapasowym (np. skrobia u roślin
i glikogen u zwierząt). U roślin i niektórych zwierząt są wykorzystywane
jako materiał budulcowy (np. celuloza do budowy ścian komór-
kowych roślin, chityna do budowy pancerzyków u owadów).
Sole mineralne wchodzą w skład cytoplazmy i wszystkich płynów
wypełniających organizm, np. krwi. Przez wiele organizmów są
wykorzystywane również jako materiał budulcowy (np. u człowieka
do budowy kości).
Tłuszcze budują błony komórkowe. W wielu organizmach są
wykorzystywane jako źródło energii a także pomagają utrzymać
odpowiednią temperaturę ciała.
Białka stanowią podstawowy budulec organizmów, ale także
zapewniają transport różnych substancji przez błony komórkowe.
Uczestniczą w odbieraniu informacji ze środowiska i umożliwiają
ruch. Mogą być również źródłem energii.
Woda występuje w komórkach i organizmach w największej
ilości. Ten związek chemiczny stanowi ponad połowę zawartości
9
organizmu, a w niektórych organizmach nawet 10 . Woda
umożliwia transport wielu substancji w komórce i całym ciele;
jej obecność jest niezbędna do przebiegu różnych procesów
biologicznych, m.in. oddychania oraz odżywiania (fotosyntezy).
1.7 Związki chemiczne występują w komórkach i tkankach w różnych ilościach. Na rysunku ilości w organizmie człowieka
Białka, cukry, a także inne związki chemiczne są zbudowane z mniej-
szych elementów – pierwiastków. Choć znanych jest ponad sto
Pierwiastki biogenne
– pierwiastki najczęściej pierwiastków, to w związkach chemicznych budujących organizmy
występujące w organizmach występują tylko niektóre, są to: węgiel, tlen, wodór, azot, siarka
żyjących na Ziemi, odgrywające i fosfor. Pierwiastki te tworzą najważniejsze związki chemiczne wy-
najważniejszą rolę w ich stępujące w organizmach i dlatego są określane jako pierwiastki
budowie i funkcjonowaniu. biogenne – czyli niezbędne do istnienia życia na Ziemi.
14
0328_Biologia_5_.indd 14 28.03.2018 15:13:09
