Page 12 - 881414_FIZYKA_podrecznik_kl_8_PROMOCJA

Ruch i względność ruchu

• Ruch to zmiana położenia ciała względem wybranego układu odniesienia. Jeśli ciało nie zmienia swojego poło-
żenia względem innego ciała w miarę upływu czasu, to jest względem niego w spoczynku. Ruch i spoczynek są
względne, zależą od wyboru układu odniesienia. Oznacza to, że dane ciało w tym samym czasie (jednocześnie)
jest w ruchu względem jednego układu odniesienia, a w spoczynku – względem innego układu. Położenie ciała
w dowolnej chwili można określić, stosując związany z układem odniesienia, wybrany – jedno-, dwu-, lub trójwy-
miarowy – układ współrzędnych.

Tor i droga
• Torem ruchu nazywamy linię, którą zakreśla poruszające się ciało. Ruch, którego torem jest linia prosta, nazywa-
my ruchem prostoliniowym. Ruch, którego torem jest dowolna linia krzywa, nazywamy ruchem krzywoliniowym.
Droga to długość toru ruchu.
• Jeśli ciało przemieszcza się wzdłuż osi x i nie zawraca, to przebyta droga jest równa s = Δx. Droga jest najczęściej
dłuższa niż odległość w linii prostej między miejscem rozpoczęcia ruchu a miejscem jego zakończenia.

Ruch jednostajny prostoliniowy

• Ruchem jednostajnym prostoliniowym nazywamy taki ruch, którego torem jest linia prosta i w jednakowych,
dowolnych odstępach czasu ciało przebywa jednakowe drogi. Droga przebyta przez ciało w ruchu jednostajnym
prostoliniowym jest wprost proporcjonalna do czasu jego trwania. Oznacza to, że jeśli czas rośnie, to droga rośnie
tyle samo razy. Stwierdzenie to jest prawdziwe również dla ruchu jednostajnego krzywoliniowego. Wykresem za-
leżności drogi od czasu s(t) w ruchu jednostajnym prostoliniowym (i krzywoliniowym) jest półprosta wychodząca
z początku układu współrzędnych i nachylona pod kątem ostrym do osi czasu.
• W ruchu jednostajnym prostoliniowym wartość prędkości (szybkość) ciała określa, jaką drogę przebywa to ciało
w jednostce czasu. Wartość prędkości (szybkość) ciała obliczamy, dzieląc drogę przez czas, w którym ta droga zo-
stała przebyta: v = s
t
m
Jednostką wartości prędkości (szybkości) jest 1 .
s
Ruch prostoliniowy zmienny, średnia wartość prędkości i wartość prędkości chwilowej

• W ruchach zmiennych (prostoliniowych i krzywoliniowych) posługujemy się średnią szybkością (średnią wartością
prędkości). Średnia szybkość jest ilorazem całkowitej drogi (s) i czasu (t), w którym została przebyta. Obliczamy ją
ze wzoru: v śr = s
t
• W ruchu prostoliniowym niejednostajnym wartość prędkości (szybkość) w danej chwili, czyli wartość prędkości
chwilowej, można na przykład określić, odczytując ją z szybkościomierza (prędkościomierza) samochodowego lub
rowerowego.

Ruch jednostajny przyspieszony i jednostajnie opóźniony
• Ruch, w którym w dowolnych, równych odstępach czasu wartość prędkości wzrasta o tę samą wartość, nazywamy
ruchem jednostajnie przyspieszonym. Wielkość fizyczną, która określa, jak zmienia się prędkość w jednostce cza-
su, nazywamy przyspieszeniem. Wartość przyspieszenia obliczamy ze wzoru: a = Δv
Δt
wartość przyspieszenia = zmiana wartości prędkości
czas, w którym ta zmiana nastąpiła

10