Page 24 - 881216_polski_pod_kl6_cz_1

4. Spróbuj napisać kolejny dwuwers, który można by dołączyć do drugiej strofy wiersza (możesz zastosować
przenośnię).

5. Co się wydało ptakowi śmieszne? Porozmawiajcie o tym, jak rozumiecie zakończenie wiersza.
6. Zapisz w zeszycie rzeczowniki, którymi w wierszu Anny Kamieńskiej określono człowieka.
a) Przypomnij sobie wiadomości o tej części mowy i wskaż, które rzeczowniki określające człowieka są
osobowe, a które – nieosobowe.
b) Odmień w zeszycie przez przypadki w obu liczbach rzeczownik nieosobowy, określający człowieka,
pojawiający się w wierszu jako pierwszy.

To wiemy o rzeczowniku

Rzeczowników używamy, żeby nazwać osoby, rzeczy, rośliny, zwierzęta, czynności, cechy oraz pojęcia. Rozróżniamy
rzeczowniki własne – nazwy własne (np. Kielce, Kasia) i rzeczowniki pospolite – nazwy pospolite (np. miasto, dziecko).
Wyróżnia się również rzeczowniki żywotne (np. Polak, koń) i nieżywotne (np. Wisła, list). Wśród rzeczowników żywotnych
są rzeczowniki osobowe (np. Amerykanin, lekarz) i nieosobowe (np. owad, delfin).
Rzeczowniki mają rodzaje:
• w liczbie pojedynczej – męski (np. dom, anioł), żeński (np. tablica, radość) albo nijaki (np. drzewo, okno),
• w liczbie mnogiej – męskoosobowy (np. panowie), niemęskoosobowy (np. panie, szklanki, dzieci, okna).
Rodzaj rzeczownika łatwiej rozpoznamy, jeśli określimy go odpowiednim zaimkiem: ten skok – r. męski, ta hojność –
r. żeński, to słowo – r. nijaki, ci piloci – r. męskoosobowy, te narciarki – r. niemęskoosobowy.
Rzeczowniki odmieniają się przez:
• przypadki – siedem przypadków w liczbie pojedynczej i siedem w liczbie mnogiej (np. siostra, siostrze),
• liczby – pojedynczą i mnogą (np. ulica, ulice).
Część rzeczowników jest nieodmienna (np. jury, boa) lub odmienna tylko w liczbie mnogiej (np. muzeum – muzea,
muzeów). Istnieją również rzeczowniki, które występują tylko w liczbie pojedynczej (np. młodzież, pościel, nadzieja) lub
wyłącznie w liczbie mnogiej (np. skrzypce, sanie, schody).

c) Zaobserwuj, jakie zmiany zaszły w wyrazie odmienionym przez przypadki – oddziel w każdej formie
temat od końcówki, wskaż oboczności i tematy oboczne.

Podczas odmiany wyrazu jedna cząstka (tzw. temat fleksyjny) pozostaje taka sama we wszystkich formach (np. podczas
odmiany rzeczownika – we wszystkich przypadkach), a druga cząstka – czyli końcówka wyrazu – zmienia się.

Mianownik szkoł- -a
Dopełniacz szkoł- -y
Celownik szkol- -e
Biernik szkoł- -ę
Narzędnik szkoł- -ą
Miejscownik szkol- -e
Wołacz szkoł- -o
Niektóre formy rzeczowników mają końcówkę ø (końcówkę zerową), np. emotikon-ø, kot-ø, stół-ø.
Często przy odmianie wyrazu zachodzą w temacie fleksyjnym wymiany głosek, np. kot-ø, koci-e; stół-ø, stoł-u, stol-e. Różnice
występujące w temacie fleksyjnym to oboczności tematowe: kot-: koci-; stół-: stol-: stoł-.
Wyróżniamy oboczności:
• samogłoskowe – ą : ę; o : e; ó : o; tzw. e ruchome, czyli pojawienie się w temacie głoski e (np. mydła – mydeł);
• spółgłoskowe – k : c; ł : l; t : ci.
Tematy, w których występują oboczności, nazywamy tematami obocznymi.

22

0717_881216_polski_kl6_cz_1_DRUK.indd 22 17.07.2019 20:08:54